تاثیر استفاده از ماسک در جلوگیری از بیماری COVID-19

تاثیر استفاده از ماسک در جلوگیری از انتشار و ابتلاء به بیماری
COVID-19
و
روش استفاده صحیح از آن

کرونا ویروس«جدید» چیست؟
کرونا ویروس جدید (CoV) نوعی جدید از ویروس است.
بیماری ایجاد شده با ویروس کرونا که به آن بیماری کرونا ۲۰۱۹ (COVID-19) می‌گویند، اولین بار در ووهان چین شناسایی شد.CO مخفف کرونا،VI مخفف ویروس و D به معنی بیماری (در انگلیسی). قبلاً به این بیماری «کروناویروس جدید ۲۰۱۹» یا «nCoV-2019» می‌گفتند.
ویروس COVID-19 ویروس جدیدی بوده و به خانواده ویروس‌هایی همچون سارس (سندروم تنفسی حاد) و سایر سرماخوردگی‌های معمولی مرتبط است.

ویروس COVID-19 چگونه منتشر می‌شود؟
ویروس از طریق تماس مستقیم با قطره‌های تنفسی فرد آلوده (ازطریق سرفه و عطسه) و تماس با سطوح آلوده به ویروس منتقل می‌شود. ویروس COVID-19 می¬تواند ساعت‌ها روی سطوح زنده بماند، ولی یک ضدعفونی ساده می‌تواند آن را از بین ببرد.

چگونه می‌توان خطر عفونت را کاهش داد؟
با رعایت چهار مورد احتیاطی زیر می‌توانید جلوی خطر عفونت برای خود و خانواده‌تان را بگیرید:
۱. دستهای‌تان را مرتب با آب و صابون یا ژل ضدعفونی الکل‌دار بشویید.
۲. به هنگام عطسه یا سرفه جلوی دهان خود را با دستمال یا آرنج خم شده‌تان بگیرید، و دستمال را داخل سطح دربسته بیاندازید.
۳. از تماس نزدیک با کسانی که سرما خورده‌اند یا علائمی شبیه آنفولانزا دارند اجتناب کنید.
۴. اگر خودتان یا کودکتان تب دارید، سرفه می‌کنید یا احساس می‌کنید مشکل تنفس دارید حتماً به دکتر مراجعه کنید.

آیا باید ماسک بزنم؟
ماسک‌ها به جلوگیری از گسترش ویروس کرونا کمک می‌کنند اما همانگونه که بسیاری از والدین متوجه شده‌اند، آشنا کردن کودکان با پدیده ماسک زدن کار آسانی نیست.
کاربرد ماسک برای کاهش انتقال میکروب‌ها در برخی کشورها سابقه‌ای طولانی دارد. اما بسیاری از خانواده‌ها سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۸-۱۳۹۹) را به عنوان اولین سالی که ماسک زدند، بیاد خواهند داشت.
اگر قبلا ماسک نزده‌اید، احتمالا سؤالات بسیاری دارید. برای اینکه به شما کمک کنیم بهترین تصمیم را برای خانواده‌تان بگیرید، جدیدترین اطلاعات تخصصی را درباره ماسک‌ها و بیماری کرونا، نحوه پوشیدن و مراقبت صحیح از ماسک‌ها، و ایده‌هایی برای آشنایی موفق اعضای خانواده با ماسک، جمع‌آوری کرده‌ایم.

چرا باید ماسک زد یا صورت را پوشاند؟
یکی از روش‌‌های اصلی انتقال بیماری کرونا از طریق قطرات تنفسی است که افراد در هنگام صحبت، آواز، سرفه یا عطسه بیرون می‌دهند. اگرچه تحقیقات درباره این موضوع ادامه دارد، اما می‌دانیم که این ویروس می‌تواند توسط افرادی که علائمی از خود نشان نداده‌اند نیز منتقل شود، یعنی برخی افراد می‌توانند ناقل باشند در حالیکه خود از آن خبر ندارند.
این امر یکی از دلایل اهمیت فراوان فاصله‌گذاری اجتماعی در مناطقی است که بیماری کرونا در آنجا شیوع گسترده دارد. اما در اماکن عمومی پرجمعیت، فاصله‌گیری از دیگران همیشه ممکن نیست و به همین دلیل استفاده از ماسک‌های پارچه‌ای در چنین محیط‌هایی برای محافظت از یکدیگر توصیه می‌شود.
اما بیاد داشته باشید که ماسک به تنهایی از اشاعه کرونا جلوگیری نمی‌کند – ما همه باید فاصله‌گذاری اجتماعی و شستشوی مرتب دست‌ها را ادامه دهیم. با انجام این اقدامات می‌توانیم کرونا را شکست دهیم.

بهترین نوع ماسک پارچه‌ای کدام است؟
ماسک‌های پارچه‌ای یا صورت‌پوش‌ها مواده سازنده بسیار متنوعی دارند و می‌توانید آنها را در خانه تولید کرده و یا از مغازه خریداری کنید. تحقیقات درباره استفاده از ماسک‌های پارچه‌ای هنوز ادامه دارد اما مشخص گشته که تأثیر آنها به نوع پارچه مورد استفاده و تعداد لایه‌ها بستگی دارد. سازمان بهداشت جهانی ماسک سه لایه ساخته شده به ترتیب زیر را توصیه می‌کند:
– یک لایه داخلی از ماده جاذب به مانند پنبه
– یک لایه میانی غیر جاذب به مانند پلی‌استر یا ترکیب پلی‌استر
– یک لایه خارجی غیر جاذب به مانند پلی‌استر یا ترکیب پلی‌استر

چه زمانی باید ماسک بزنیم؟
چون بیماری کرونا در منطقه ما شیوع گسترده‌ای دارد، باید از ماسک پارچه‌ای در تمام محیط‌های عمومی که فاصله‌گیری اجتماعی در آنها سخت است و یا در فضاهای عمومی بسته، استفاده کرد.
اطلاعات نادرست بسیاری درباره استفاده از ماسک و کرونا وجود دارد، بنابراین اطمینان حاصل کنید که در زمان اتخاد تصمیمات مرتبط با سلامتی خانواده‌‌تان، از منابع معتبری به مانند یونیسف، سازمان بهداشت جهانی و یا سازمان‌ها و مقامات بهداشتی کشوری و محلی استفاده می‌کنید.

چه زمانی نباید ماسک بزنید؟
وقتی تمرین می‌کنید، مکانی را انتخاب کنید که استفاده از ماسک ضروری نیست مانند خانه یا در فضایی که می‌توانید فاصله اجتماعی ایمنی از دیگران داشته باشید (مثلا فضای بیرون). کودکان و یا افراد بالغ نباید در زمان ورزش یا انجام فعالیت‌های جسمانی ماسک بپوشند تا در تنفس خود دچار خطر گردند. عرق ممکن است ماسک را مرطوب سازد و بدین ترتیب تنفس سخت‌تر شده و رشد میکروب‌ها آسان‌تر می گردد.

در زمان تهیه ماسک برای کودکان و نوجوانان باید به چه نکاتی توجه کنم؟
بسیاری از ماسک‌ها برای افراد بالغ ساخته شده و مناسب کودکان نیستند. اگر ماسک می‌خرید، ماسکی را بگیرید که اندازه‌اش برای کودک‌تان مناسب باشد. اگر برای کودکان ماسک می‌خرید یا خودتان می‌سازید، توجه داشته باشید که دهان، بینی و چانه آنها را می‌پوشاند، هیچ گونه جای خالی در کناره‌ها نداشته و بینایی آنها را مسدود نکند. اطمینان حاصل کنید که آنها می‌توانند با ماسک و در زمان تند راه رفتن یا سخن گفتن، تنفس آسانی داشته باشند.

نحوه تمیز کردن ماسک پارچه‌ای:
ماسک‌های پارچه‌ای را با استفاده از صابون و مواد شوینده، ترجیحا در آب داغ (حداقل ۶۰ درجه سانتی‌گراد) دستکم یک بار در روز بشویید. اگر از ماشین لباسشویی استفاده می‌کنید، از گرم‌ترین دمای ممکن برای پارچه مورد شستشو استفاده کنید. اگر با دست می‌شویید، از آب داغ صابون‌دار، استفاده کنید. پس از شستشو، ماسک باید به صورت کامل خشک شده و سپس استفاده شود. ماسک‌ها را در یک کیف تمیز نگهداری کنید.

چگونه ماسک را به طرز صحیح به صورت بزنیم:

پوشیدن، برداشتن و مراقبت صحیح از یک ماسک برای حفاظت از سلامت و آنهایی که اطراف شما هستند، مهم است. نکات طرح شده در لیست زیر را با اعضای خانواده خود تمرین کنید تا تبدیل به یک روال عادی شود.

۱- زمانی که ماسک می‌زنید:
– ابتدا و قبل از ماسک زدن دست‌ها را با آب و صابون بشویید.
– مطمئن شوید که ماسک تمیز است. بررسی کنید که پارگی یا سوراخ نداشته باشد. اگر کثیف یا آسیب‌دیده است آن را نپوشید.
– ماسک را به نحوی تنظیم کنید که روی دهان، بینی و چانه‌ را به خوبی پوشانده و در اطراف آن فاصله وجود نداشته باشد.
– مطمئن شوید که تنفس به راحتی انجام می‌شود.

۲- در زمان استفاده از ماسک بر روی صورت:
– اگر کثیف یا مرطوب شد، عوضش کنید.
– ماسک را زیر دماغ یا چانه نکشید یا آن را روی سرتان نزنید – برای اینکه ماسک مؤثر باشد باید دهان و بینی را بپوشاند.
– زمانی که ماسک پوشیده‌اید با دست لمسش نکنید.
نکته: اگر شما یا خانواده‌تان تصمیم دارید که ماسک را در آورده و در طول روز دوباره استفاده کنید، از کیف‌های تمیز و دربسته برای نگهداری آنها استفاده کنید. در خانواده برای هر ماسک از یک کیف مجزا استفاده کنید. زمانی که ماسک را در کیف گذاشته یا از آن خارج می‌کنید، ماسک را از کش و یا بند بردارید (بدون اینکه به سطح ماسک دست بزنید) تا از آلودگی احتمالی اجتناب ورزید.

۳- زمانی که ماسک را برمی‌دارید:
– قبل از برداشتن ماسک دست‌ها را بشویید.
– ماسک را از کش یا بند گرفته و بردارید. از تماس با قسمت جلوی ماسک اجتناب ورزید.
– پس از برداشتن ماسک دست‌های‌تان را بشویید.
– ماسک‌های پارچه‌ای باید پس از هر بار استفاده شسته شده و در یک کیف تمیز نگهداری شوند.
– ماسک‌های پزشکی یکبار مصرف هستند و باید پس از استفاده دور انداخته شوند.

۶ اشتباه رایج که باید از آنها اجتناب کرد

از راست به چپ:
– ماسک را به زیر بینی نکشید
– ماسک، چانه‌ را بپوشاند
– ماسک را به زیر چانه‌ نکشید
– در زمان استفاده به ماسک دست نزنید
– از ماسکی که شل است استفاده نکنید
– از ماسک کثیف، آسیب‌دیده و یا مرطوب استفاده نکنید.

صحبت کردن با کوچکتر های خانه درباره ماسک:
همه‌گیری کرونا زندگی خانواده‌ها را در سراسر جهان مختل کرده و منجر به استرس، نگرانی و اندوه شده است. اگر خانواده شما قبلا از ماسک استفاده نکرده است، پوشیدن ماسک یعنی خلق یک عادت، بنابراین یادآوری‌های مداوم و رفتار باثبات اهمیتی کلیدی خواهد داشت. همچنین باید به کوچکتر ها یادآوری بکنید که ماسک همیشه باید با اقدامات احتیاطی کلیدی دیگر توأم شود (مانند فاصله اجتماعی، شستشوی مداوم دست) تا از خود و همه افراد دیگر محافظت کنند.
از زبان مناسب برای سنین مختلف استفاده کنید و به میزان نگرانی افراد حساس باشیم. توجه داشته باشیم که ماسک‌ زدن برای هیچ یک از ما جالب نیست. اما توضیح دهیم که چگونه با پوشیدن ماسک می‌توانیم به سالم ماندن افراد اطراف‌مان شامل اعضای مسن‌تر و آسیب‌پذیرتر جامعه کمک کنیم. پوشیدن ماسک نشان می‌دهد که ما به یکدیگر اهمیت می‌دهیم.
به یکدیگر یادآوری کنیم که متخصصان بسیاری در تلاش هستند تا بیماری کرونا را متوقف کنند، اما آنها به کمک ما نیاز دارند و این یعنی تمام اقدامات احتیاطی را انجام دهیم.
و اینکه همه ما باید به یاد داشته باشیم که استفاده از ماسک به تنهایی ما را ایمن نگه نمی‌دارد، ما باید دست‌های‌مان را به طور مداوم بشوییم و در بیرون از خانه از سایر افراد فاصله بگیریم.

آخرین تحقیقات در خصوص استفاده از ماسک بعنوان ساده ترین اقدام در جلوگیری از ابتلاء به ویروس کورونا چه می گوید:

با همه گیری ویروس کرونا در جهان شاهد استفاده از ماسک در میان بیشتر مردم هستیم. سازمان جهانی بهداشت تاکید دارد تا زمان کشف واکسن موثر برای کووید ۱۹، استفاده از ماسک، حفظ فاصله گذاری اجتماعی و شستن مرتب دست‌ها با آب و صابون باید از سوی تک تک افراد رعایت شود. تحقیقات متعدد فواید استفاده از ماسک در مقابل این همه گیری را تایید کرده است. تحقیقات نشان داده است ویروس کرونا می‌تواند برای مدتی در هوا معلق باقی بماند و در نتیجه می‌تواند به راحتی از طریق تنفس شیوع پیدا کند. با این حال فواید استفاده از ماسک تنها به جلوگیری از انتشار ویروس خلاصه نمی‌شود. دانشمندان آمریکایی به تازگی ابعاد دیگری از این موضوع را کشف کرده اند.
بر این اساس، محققان دانشگاه کالیفرنیای آمریکا در تحقیقات خود اعلام کردند استفاده از ماسک علاوه بر جلوگیری از شیوع کووید ۱۹، می‌تواند شدت ابتلا به کرونا در افراد را نیز کاهش دهد. دانشمندان می‌گویند استفاده از ماسک می‌تواند به طور قابل توجهی باعث کاهش حجم ویروس‌های ورودی به مجاری تنفسی شود که همین امر در نهایت منجر به توانایی بدن برای مقابله بهتر با ویروس و نیز کاهش خطر ابتلا به کرونای شدید شود.
دکتر کرگ جین، متخصص بیماری‌های عفونی دانشگاه کالیفرنیا در این باره می‌گوید: ما شاهد آن هستیم که بسیاری از افرادی که ماسک می‌زنند در صورت ابتلا به کرونا یا هیچ علائمی ندارند و یا به کرونای خفیف مبتلا می‌شوند. در این تحقیقات ما به حیوانات دوز بالای ویروس آنفلوانزا را تزریق کردیم و شاهد بیماری شدید آن‌ها بودیم. در عین حال، زمانی که دوز پایینی از ویروس به حیوانات تزریق شد، آن‌ها بیمار شدند، اما علائم خفیف بیماری را نشان دادند و به سرعت فرآیند ریکاوری را طی کردند.
این متخصص خاطر نشان کرد: در مورد ابتلای افراد به ویروس کرونا و شدت ابتلا، موارد زیادی مانند توان جسمانی و موارد ژنتیکی دخیل هستند. با این حال، مسائل محیطی نیز یکی از فاکتور‌های تاثیرگذار در این زمینه است. ما شاهد ابتلای افراد زیادی به کرونای شدید در جامعه هستیم و استفاده نکردن از ماسک می‌تواند یکی از دلایل این موضوع باشد. به نظر می‌رسد دلیل آنکه برخی افراد هیچ علائمی از ابتلا به کووید ۱۹ را نداشته و یا علائم خفیفی دارند و برخی دیگر به دلیل ابتلای شدید به کرونا در بیمارستان بستری می‌شوند ریشه در استفاده کردن یا نکردن از ماسک دارد.
دانشمندان تاکید دارند ویروس کرونا می‌تواند به راحتی از طریق هوا منتقل شود. وقتی یک فرد مبتلا به کووید ۱۹ عطسه و یا سرفه می‌کند و یا حتی زمانی که حرف می‌زند و نفس می‌کشد اقدام به انتشار ویروس در محیط می‌کند. به همین دلیل حفظ فاصله اجتماعی و استفاده از ماسک ضروری است. قطرات بزاق و مخاط بینی یکی از متراکم‌ترین موادی است که ویروس کرونا در آن حضور دارد، اما قطرات بسیار ریز تنفسی نیز حاوی ویروس هستند. یک ماسک استاندار می‌تواند به راحتی مانع از انتقال ویروس از طریق قطرات ریز شود.

ماسک استاندارد چه ویژگی دارد؟
متخصصان تاکید دارند هر نوع ماسکی نمی‌تواند گزینه مناسب در مقابل شیوع ویروس کرونا باشد. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا اعلام کرد: استفاده از ماسک‌هایی که دارای منافذ و دریچه‌هایی بر روی خود هستند در زمان شیوع ویروس کرونا پیشنهاد نمی‌شود. این ماسک‌ها برای محیط‌های گرم و پر گرد و غبار طراحی شده اند و برخی به اشتباه تصور می‌کنند، چون این ماسک‌ها طراحی پیچیده تری دارند برای جلوگیری از شیوع کرونا مفید هستند.
این مرکز تاکید دارد: هدف استفاده از ماسک این است که جلوی انتشار قطرات آلوده به ویروس کرونا را در محیط بگیرد. این در حالی است که ماسک‌هایی که دارای منافذ و دریچه هستند به هوای بیرون اجازه می‌دهند درون ماسک نفوذ کرده و گردش کند. همین امر می‌تواند منجر به انتقال قطرات آلوده به ویروس کرونا به دیگران شود. این نوع ماسک به هیچ عنوان نمی‌تواند مانع از انتقال کووید ۱۹ شود.
مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا بیان کرد: ما به همین دلیل ماسک‌هایی که دارای منافذ و دریچه هستند را برای استفاده مردم پیشنهاد نمی‌کنیم. بهتر است مردم ماسک‌های چند لایه پارچه‌ای که می‌تواند به میزان قابل توجهی مانع از انتقال هوای آلوده به محیط شود را مورد استفاده قرار دهند.
متخصصان بهداشت عمومی تاکید دارند ماسک صورت باید بتواند مانع از انتقال قطرات آلوده به محیط در زمان تنفس کردن، سخن گفتن، سرفه یا عطسه کردن باشد و ماسک‌های دارای دریچه این امکان را ندارند. اگر دقت کرده باشید ماسک‌های پزشکی هیچ منافذ یا دریچه‌ای ندارند زیرا دقیقاً براساس استاندارد‌های علمی تولید شده اند.

بهترین ماسک در مقابل ویروس کرونا کدام است؟
محققان می‌گویند ماسک N95 که معروف به ماسک پزشکی است، بالاترین ایمنی را در مقابل ویروس کرونا دارد. با این حال، این ماسک‌ها گران قیمت و دارای محدودیت در تولید هستند. همچنین این ماسک برای استفاده در بلند مدت نامناسب است. حتی در کشور‌هایی که دولت‌ها مردم را به استفاده از ماسک تشویق می‌کنند، استفاده از ماسک N95 را تنها به کادر درمانی و کسانی که در خطر بالای ابتلا قرار دارند پیشنهاد می‌کنند.
درباره ماسک‌های دیگر موجود در بازار نظرات متفاوتی وجود دارد، اما مرکز کنترل بیماری‌های واگیردار آمریکا می‌گوید حتی استفاده از تکه‌ای پارچه برای پوشاندن دهان و بینی بهتر از استفاده نکردن از ماسک است.
محققان پیشنهاد کرده اند مردم می‌توانند از ماسک‌های خانگی که در منزل تهیه می‌شود در جامعه استفاده کنند و پس از هر بار مصرف، آن را بشویند.
یک تیم تحقیقاتی استرالیایی با مقایسه ماسک‌های یک لایه، دو لایه و سه لایه جراحی به این نتیجه رسیدند ماسک‌های سه لایه بیشترین مقاومت را در برابر ویروس کرونا ایجاد می‌کنند. در این آزمایش آن‌ها از یک سیستم ال‌ای‌دی و یک دوربین با دقت بالا برای سنجش پراکندگی قطرات ریز حامل ویروس استفاده کردند. ماسک‌های سه لایه جراحی قابلیت بالایی برای حفظ ذرات حاوی ویروس و جلوگیری از انتشار آن‌ها در محیط نسبت به دو ماسک دیگر داشتند.

با ماسك خانگی از ابتلا به كرونا پیشگیری كنید:

دکتر سید حمیدرضا مژگانی متخصص ویروس شناسی پزشکی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی البرز عنوان کرد: براساس دستورالعمل جدید مرکز کنترل و پیشگیری از شیوع بیماری‌ها، به تمام مردم توصیه می‌شود هنگام حضور در مکان‌های عمومی صورت خود را با ماسک‌ بپوشانند. با وجود لزوم استفاده از ماسک‌های تنفسی به دلایل متعددی عرضه ماسک‌های تنفسی به شدت کاهش یافته و در برخی مناطق به طور کلی در دسترس نمی‌باشد. اگر خرید ماسک برایتان امکان پذیر نیست با مطالعه این متن می‌توانید به راحتی برای خود یا اطرافیان ماسک تنفسی تهیه کنید.

نکات مهم در استفاده از ماسک های خانگی:
– حتما قبل از شروع دوختن، تمام پارچه ها را از قبل بشویید و قبل از استفاده آن را دوباره بشویید.
در این آموزش در هر دو لایه از پارچه نخی مناسب دوخت لحاف استفاده شده است که برای فیلترکردن اولیه ی هوا مناسب است. علاوه بر این، میتوان از پارچه ی پنبه ای به عنوان آستر استفاده کرد ، تا تصفیه ی هوا بهتر شود اما برای بچه های کوچک توصیه نمی شود، زیرا ممکن است تنفس صحیح برای آنها کمی دشوار شود.
– ماسک‌های تنفسی پارچه‌ای را باید به صورت مرتب بسته به میزان استفاده از آن، شست یا تمیز کرد.
– پس از استفاده از ماسک در صورتی که ماسک با آب دهان و بینی مرطوب شده باشد حتما باید شست و شو و مجدد استفاده شود و اگر ماسک آلوده نشده باشد برای استفاده مجدد باید داخل یک کیسه نایلونی یا کیف مخصوص نگه داری شود تا گرد و خاک روی آن انباشته نشود.
– شستشو با ماشین لباسشویی می‌تواند برای تمیز کردن ماسک پارچه‌ای کافی باشد.

ماسک‌های خانگی پارچه باید دارای ویژگی‌های خاصی باشد تا بتواند از انتشار ویروس در محیط جلوگیری کند. ویژگی‌ این ماسک‌ها عبارتند از:
– بینی و دهان را تا زیر چانه و پهلوی صورت به خوبی بپوشاند و در عین حال مانع تنفس عادی نشود.
– با بند و یا کش به راحتی قابل استفاده و برداشتن از روی صورت باشد بی آن که سبب آلودگی دهان، بینی و چشم شود.
– چندلایه باشد.
– بدون آسیب و تغییر شکل قابل شستن و خشک کردن باشد.

– برای ضدعفونی کردن ماسک‌های خانگی باید برخی نکات بهداشتی را رعایت کرد که عبارتند از:
-نیم ساعت گرم کردن ماسک در دمای ۷۰ درجه در فر، ماکروویو یا تستری که مرتب در آن غذا گرم نمی‌شود.
– شستن ماسک در ماشین لباسشویی به همراه سایر لباس‌هایی که خارج از منزل استفاده می‌شوند.
– گذاشتن ماسک در یک قاشق چای خوری محلول سفید کننده و ۴ پیمانه آب به مدت پنج دقیقه.
نکته: برای استفاده از ماسک بوی وایتکس باید کاملا از بین رفته باشد تا فرد دچار مسمومیت با وایتکس نشود.
– پنج دقیقه اتو کردن ماسک در دمای ۷۰ درجه.
– ۵ دقیقه جوشاندن ماسک در آب جوش.
در استفاده از ماسک باید به رعایت این دو نکته توجه داشته باشید:
۱- ماسک خود را بیش از ۱۰ بار ضدعفونی نکنید.
۲- هر روز بعد از هر بار استفاده ماسک را ضدعفونی کنید.

منابع:
۱- یونیسف ایران، بیماری ویروس کرونا،آنچه والدین بایستی بدانند.
unicef.org/iran/press-releases

۲- یونیسف ایران، بیماری کرونا و ماسک: نکاتی برای خانواده ها
unicef.org.iran/بیماری کرونا و ماسک نکاتی برای خانواده ها

۳- آسانترین روش ممکن برای جلوگیری از ابتلا به کرونای شدید، ۶خرداد ۱۳۹۹
parstoday.com/dari/news/science-i116075

۴- دکتر مژگانی،سیدحمیدرضا،۲۱ تیر۱۳۹۹،با ماسک خانگی از ابتلا به کرونا پیشگیری کنید،دانشگاه علوم پزشکی البرز
abzums.ac.ir/fa-ir/douran portal/1news/view/1528977524/staging